Tuesday, October 30, 2018

දේදුන්නක් පායලා


එදා අගහරුවාදා. උදේ ඉදලම වහිනවා. අහස වලාකුළු වලින් බර වෙලා. විහින්දි උදේ ඉස්කෝලේ යන්න නැගිට්ටට තවත් ටිකක් ගුලි වෙලා නිදා ගන්න තිබ්බ නං හොදයි කියලා හිතුනෙ නැතුවම නෙවෙයි.
කොහොම කොහොම හරි මූන කට හෝදගෙන කාල බීලා ඇදුම් එහෙම ඇදගෙන ඉස්කෝලෙ යන්ට එළියට බහින වෙලාව වෙනකොට වැස්ස ටිකක් විතර පායලා. ඒත් අහසේ අදුර නං අඩු වෙලා තිබුනේ නැහැ.
වෙනදා වගේම අම්මට තාත්තට වැඳලා විහින්දි කාර් එකට ගොඩ වුනා. ගෙදරින් පිටත් වෙලා වංගුව ගන්නකන්ම එයා අම්මට අත වනනවා. ගෙදරින් පිටත් වෙලා වැඩි දුරක් යන්න ලැබුනේ නැහැ
"තාත්තේ.. අන්න දේදුන්නක් පායලා..."
"ඇත්ත නේන්නම්"
දුම්රිය ස්ථානයට ඉහලින් අහසේ ලස්සනට දේදුන්නක් පායලා.
"අනේ තාත්තේ ෆොටෝ එකක් ගමුකෝ"

තාත්තා වාහනය නතර කරන කොටත් විහින්දි කාර් එකේ ඩිකියට රිංගලා කැමරාව අරගෙන ඉවරයි.
"ඔය ලෙන්ස් එක නං හරියන්නේ නැහැ. ඕක 70-300 mm. දුර තියන ඒවා ලං කරලා ගන්න එක"
"ඉතිං දේදුන්න දුරනේ තියෙන්නේ?"
"ඔව්. දුර ඒවා ලං වෙනවා විතරක් නෙවෙයි. ඒකෙන් පොඩි ප්‍රමාණයක් තමයි බලන්න පුළුවන් වෙන්නේ එතකොට. ඒත් අපිට ඕනේ මුලු දේදුන්නම ගන්න. ඒකට 18-55 wide angle ලෙන්ස් එක දාගන්න."
වාහනය නතර කරපු තැනට දේදුන්න හොදට පෙනුන හින්දා විහින්දි කාර් එක ඇතුලේ ඉදලම ෆොටෝ කීපයක් ගත්තා.

"තාත්තේ දේදුනු දෙකක්ම තියෙනවානේ"
"ඹව්මයි.. එක දේදුන්නකට පිටින් තවත් එකක් නේද?
"දුව දේදුන්න ගැන දන්නේ මොනවද?"
"දේදුන්න පායන්නේ වැස්ස වෙලාවට. ඒ වගේම උදේට නැත්තං හවසට. දේදුන්නට පාට හතක් තියෙනවා. 'රන් තැඹිලි කඩන කොල්ලා නිල් ඉබ්බක් දකියි'. ඒ කියන්නේ රතු, තැඹිලි, කහ, කොළ, නිල්, ඉන්ඩිගෝ, දමි." විහින්දි එක හුස්මට කියාගෙන කියාගෙන ගියා.


විහින්දිගේ තාත්තට කියලා දෙන්ට මොකුත් නැහැ වගේ. දේදුන්න හැදෙන හැටි, වර්ණාවලිය වගේ දේවල් කියලා දෙන්නත් කියලා එයාට හිතුනා. ඒ වගේම දේදුන්න ගැන තව ටිකක් හොයලා බලන්නත් තීරණය කලා.
තාත්තා එයාට නිදහස් වෙලාවක දේදුන්න ගැන හෙව්වා.ඒ හැමෝම හොයන තැනින් තමයි. එයාත් ගූගල් තමයි පාවිච්චි කලේ. හැබැයි නිකම්ම "දේදුන්න" කියන වචනේ හරි "rainbow" කියන වචනේ විතරක් දාලා හෙව්වේ නැහැ. එහෙම හෙව්වම එන දේවල් ගොඩක් ම අවශ්‍ය දේවල් නෙවෙයි. ඇත්තටම එයාට ඕනේ වුනේ දේදුන්න ගැන විද්‍යාත්මක පදනමකින් ලියලා තියන ගොඩක්ම සංකීර්ණත් නොවෙන ලිපියක්. ඒකට එයා දාපු වචන ටික තමයි "scholarly articles on rainbow" කියන එක. හොයන්න යොදන key words වැදගක් වගේමයි එහෙම එන ප්‍රතිඵල වලින් හොදම එක තෝරගන්න එක. ඒ වගේ වෙලාවට අදාල වෙබ් අඩවිය මොකක්ද කියලා බලන්න ඕනේ. ඒකේ විශ්වාසනීය භාවය ගැන සෑහීමකට පත්වෙන්න ඕනේ. ඒ වගේමයි ඒ ලිපිය ලිව්වේ කවුද, කොයි කාලේ ඇතුලත් කල එකක්ද වගේ දේවලුත් වැදගත්. ගොඩක් වෙලාවට එයා කරන්නේ එන ලැයිස්තුවේ උඩම තියන හතරක් විතර යතුරු පුවරුවේ ctrl බොත්තම ත් එක්කම ක්ලික් කරන එක. එතකොට වෙනම කවුලු වල ඒවා පෙන්නනවා. එතතින් බලලා හොද එකක් තෝරාගන්න එක තමයි කරන්නේ.දේදුන්න ගැන හොයාගෙන යනකොට national geographic society වෙබ් අඩවියෙන් (https://www.nationalgeographic.org/encyclopedia/rainbow/)  හොද ලිපියක් හම්බ වුනා. එයා ඒක සිංහලට පරිවර්තනය කලා. මේ තියෙන්නේ ඒ ලිපියේ පරිවර්තනය...

දේදුන්න

දේදුන්න යනු ආලෝකය ජල බිංදු මත ගැටීම නිසා නිර්මාණය වන වෛයිවර්ණ ආරුක්කුවකි. සූර්යාලෝකය නරඹන්නාට ඉදිරියෙන් නිශ්චිත ආනතියකින් (අංශක 42) පතනය වීමෙන් සාමාන්‍යයෙන් දේදුන්න ක් දෘෂ්‍යමාන වේ. දැඩි මීදුම, මුහුදු රළ ආශ්‍රිතව මෙන්ම දිය ඇලි අසලද දේදුනු දැකිය හැකිය.
දේදුන්න යනු දෘෂ්ඨි මායාවකි. එය අහසේ නිශ්චිත ස්ථානයක සත්‍ය වශයෙන්ම නොපවතී. ඔබ සිටින ස්ථානයත්, සූර්යයා (හෝ වෙනත් ආලෝක ප්‍රභවය) දීප්තිමත්ව පවතින ස්ථානයත් මත දේදුන්නේ පෙනුම රදා පවතී. සාමාන්‍යයෙන් දේදුන්න දකින පුද්ගලයාට පිටුපසින් සූර්යයා හෝ වෙනත් ආලෝක ප්‍රභවය පවතී. සූර්යයාගේ සිට නරඹන්නාට ප්‍රතිවිරුද්ධ අන්තයේ (ප්‍රතිසූර්යය ලක්ෂ්‍යයේ) මූලික දේදුන්නක කේන්ද්‍රය පවතී.
දේදුන්න යනු ආලෝකයේ වර්තනයේ හා පරාවර්තනයේ ප්‍රතිඵලයකි. ආලෝක කිරණ වල දිශාව වෙනස් කිරීමට වර්තනය මෙන්ම පරාවර්තනය යන සංසිද්ධීන් දෙකම දායක වේ. කිසියම් පෘෂ්ඨයක් හෝ තරංග පෙරමුණක් මගින් 'වර්තනය' ට භාජනය වන තරංගයක් නැවීමට ලක්වන අතර 'පරාවර්තනය' වන තරංගයක් ආපසු හරවා යැවීම සිදුවේ.
ජල බිංදු තුලට ඇතුලු වන ආලෝකය වර්තනයට ලක්වේ. ඉන්පසුව ජල බිංදුවේ පසුපස පෘෂ්ඨයෙන් පරාවර්තනය වේ. මෙම පරාවර්තිත ආලෝක කිරණ ජල බිංදුවෙන් ඉවතට යනවිට නැවත වතාවක් විවිධ කෝණවලට වර්තනය වීමක් සිදුවේ.
ජල බිංදු වල වර්තනාංකය අනුව දේදුන්නේ අරය තීරණය වේ. කිරණයක් එක් මාධ්‍යයක සිට තවත් මාධ්‍යයකට (උදා. වාතයේ සිට ජලයට) ගමන් කිරීමේදී කෙතරම් ප්‍රමාණයකින් නැවෙන්නේද යන්න වර්තනාංකය මගින් මනිනු ලැබේ. ඉහළ වර්තනාංකයක් සහිත ජල බිංදු මගින් සෑදෙන දේදුන්නේ අරය කුඩා වේ. ලුණු මිශ්‍ර ජලය සාමාන්‍ය පිරිසිදු ජලයට වඩා ඉහල වර්තනාංකයකින් යුක්ත වේ. ඒ හේතුවෙන් මුහුදු රළ ආශ්‍රිතව ඇතිවන දේදුන්න වැස්ස මගින් ඇතිවන දේදුන්ට වඩා කුඩා වේ.
දේදුන්න සත්‍ය වශයෙන්ම පූර්ණ වෘත්තාකාර වේ. ප්‍රතිසූර්ය ලක්ෂ්‍යය එහි කේන්ද්‍රය වේ. ගුවන් යානයක සිට නිරීක්ෂණය කරන්නෙකුට බොහෝ විට මෙම වෘත්තාකාර දේදුන්න දැකිය හැකියි. පොළව මත සිට නිරීක්ෂණය කරන්නෙකුට දැකිය හැකි වන්නේ ක්ෂිතිජයට ඉහළ කොටසේ වැසි බිංදු මගින් පරාවර්තනය වූ ආලෝකය පමණී. එක් එක් පුද්ගලයාට පෙනෙන ක්ෂිතිජය සුළු වශයෙන් වෙනස් වීම හේතුවෙන් පොළව මත සිට නරඹන කිසිම කෙනෙකු සත්‍ය වශයෙන්ම පූර්ණ දේදුන්න නොදකියි. එසේම එක් එක් පුද්ගලයාගේ ක්ෂිතිජය වෙනස් වීම නිසාත්, එක් එක් පුද්ගලයාගේ ප්‍රතිසූර්ය ලක්ෂය වෙනස් වීම නිසාත් කිසිම විට දෙදෙනෙකු එකම දේදුන්න නොදකියි.

වර්ණ

දේදුන්න ආලෝක වර්ණාවලියක්: රතු, තැඹිලි, කහ, කොළ, නිල් හා දම් අයත් වන වර්ණ සමූහයක එකතුවක් පෙන්වයි. "Roy G. Biv" යන නම දේදුන්නේ වර්ණ මතක තබා ගැනීමට පහසු ක්‍රමයකි. R- රතු, O-තැඹිලි, Y- කහ, G- කොළ,B- නිල්, I- ඉන්ඩිගෝ, V-දම් ( කෙසේ වෙතත් ඉන්ඩිගෝ යනු නිල් වර්ණයට ඉතා කිට්ටු සත්‍ය වශයෙන්ම හදුනාගත හැකි වරණයක් බව විද්‍යාඥයින්ගේ මතයයි)
සුදු ආලෝකය යනු දේදුන්නේ සියළු වර්ණ මිශ්‍ර කළ විට අපේ ඇස වටහාගන්නා ආකාරයයි. හිරු එළිය සුදු පැහැයෙන් දිස්වේ.
වැසි බිදු මතට මතට පතිත වන සූර්යාලෝකයේන් යම් ප්‍රමාණයක් පරාවර්තනය වේ. එකිනෙක වෙනස් කෝණ වලින් පරාවර්තනය වන සහ විවිධ තරංග ආයාම වලින් යුතු කිරණ එකතුවෙන් විද්‍යුත් චුම්භක වර්ණාවලිය සෑදේ. තවද මෙම වර්ණාවලිය විභේදනය වීමෙන් දේදුන්න ඇතිවේ.
නැනෝ මීටර 650 ක් පමණ වන දෘෂ්‍ය ආලෝකයේ ඉහළම තරංග ආයාමය රතු වර්ණය සතුව පවතී. එබැවින් එය දේදුනු වක්‍රයේ බාහිර කොටසේ දර්ශනය වේ. නැනෝ මීටර 400 ක් පමණ වන කුඩාම තරංග ආයාමය දම් වර්ණයට හිමි නිසා එයා සාමාන්‍යයෙන් දේදුනු වක්‍රයේ අභ්‍යන්තරයේ දිස්වේ.
දේදුන්නේ වර්ණවල අන්තයේදී සත්‍ය වශයෙන්ම ඒවා අතිච්ඡාදනය වීමක් සිදුවේ. මෙම නිසා දේදුන්නේ බාහිර ප්‍රදේශයට වඩා එහි අභ්‍යන්තරයේ , සුදු ආලෝකයේ වැඩි දීප්තියක් පෙන්වයි.
දෘෂ්‍ය ආලෝකය යනු දේදුන්නක එක් කොටසක් පමණී. වර්තනයට ලක්වූ අධෝරක්ත කිරණ දෂ්‍ය රතු වර්ණයට ඔබ්බෙන් පතනය වන අතරම පාරජම්බුල කිරණ දම් පැහැයට ඔබ්බෙන් පතනය වේ. එසේම ගුවන්විදුලි තරංග (අධෝරක්ත කිරණ වලට ඔබ්බෙන්), x කිරණ (පාරජම්බුල කිරණ වලට ඔබ්බෙන්), සහ ගැමා කිරණ (x කිරණ වලට ඔබ්බෙන්) ඒ අතර වේ. දේදුන්නක ඇති මෙම නොපෙනෙන කොටස අධ්‍යයනය කිරිමට විද්‍යාඥයෝ වර්ණාවලීමාණය නැමැති උපකරණය භාවිතා කරති.

දේදුන්නේ විවිධත්වය

හිරුට මුහුණලා ඇති දේදුන්නේ ප්‍රතිවිරුද්ධ අවකාශය බොහෝ විට දීප්තිමත් වේ. නිරීක්ෂකයා හා සූර්යයා අතර ප්‍රදේශය වැසි හෝ පොදවැසි ඇතිවීම හේතුවෙන් මේ දීප්තිය ඇතිවේ. පරාවර්තනයට භාජනය නොවී වැසි බිදු හරහා ගමන් ගන්නා ආලෝකය මගින් මෙම දීප්තිය ඇතිවේ. ශූන්‍ය ඝනයේ දීප්තිය ලෙස මෙය සමහර විද්‍යාඥයෝ හදුන්වති.

ද්විත්ව දේදුන්න

සමහරවිට නරඹන්නෙකුට ද්විත්ව දේදුන්නක් දර්ශනය විය හැකිය. මෙම සංසිද්ධියේදී දුර්වල දෙවන දේදුන්න මූලික දේදුන්නට ඉහලින් පතනය වේ.
වැසි බිදු තුලදී ආලෝක කිරණ දෙවතාවක් පරාවර්තනය වීමෙන් ද්විත්ව දේදුන්න ඇතිවේ. දෙවන දේදුන්නේ වර්ණාවලිය කනපිට දිස්වේ. එනම් රතු වර්ණය වක්‍රයේ ඇතුල් පැත්තට වන විට දම් වර්ණය වක්‍රයේ පිටත මායිමට වන ලෙසිනි.

ඉහළ ගණයේ දේදුනු

ආලෝකය වැසිබිදු තුලදී විවිධ කෝණ වලින් පරාවර්තනය විය හැකිය. දේදුන්නක ගනය යනු එහි පරාවර්තනය වන අංකයයි. (ප්‍රාථමික දේදුන්න යනු පළමු ගණයේ දේදුන්නයි, ද්විත්ව දේදුන්න යනු දෙවන ගණයේ දේදුන්නයි) ඉහළ ගණයේ දේදුනු නරඹන්නාට එය සූර්යයාට මුහුණලා මෙන්ම පසුපසින්ද දිස්වේ.
උදාහරණයක් ලෙස ත්‍රිත්ව දේදුන්නක් ඇති වන්නේ හිරුට මුහුණලාය. ත්‍රිත්ව දේදුනු තුන්වන ගනයේ දේදුනු - එනම් තුන්වන පරාවර්තන දේදුනු ය. එහි වර්ණාවලිය ප්‍රාථමික දේදුන්නක වර්ණාවලියම වේ.  

තුන්වන ගනයේ දේදුනු දැකීමට අපහසු වීමට ප්‍රධාන හේතු තුනක් බලපායි. පළමු වැන්න නම්, එය නැරඹිය යුතු වන්නේ හිරු දෙස බලාගෙන වීමයි. එහි කේන්ද්‍රය ප්‍රතිසූර්ය කේන්ද්‍රය නොව සූර්යයාම වේ. දෙවැන්න නම් ත්‍රිත්ව දේදුන්න ප්‍රාථමික හා ද්විත්ව දේදුනු යන දෙකටම වඩා බොහෝ සෙයින් දුර්වල වීමයි. අවසානයේ දි මෙම දේදුන්න ප්‍රාථමික හා ද්විත්ව දේදුනු වලට වඩා බොහෝ පුළුල් වේ.
හතරවන ඝනයේ දේදුනු ඇති වන්නේ ද හිරුට මුහුණලායි. එය තෙවන ඝනයේ දේදුන්නට ද වඩා බොහෝ සෙයින් දුර්වල හා පුළුල් වේ.
විද්‍යාගාර තුලදී විද්‍යාඥයින් 200 වැනි ගනයේ දේදුනු පවා අනාවරණය කරගෙන ඇත.

නිවුන් දේදුනු

නිවුන් දේදුනු යනු එකම අන්තයක් සහිතව විභේදනය වුන දේදුනු දෙකකි. විවිධ ප්‍රමාණයේ සහ හැඩයේ ජල බිංදු සහිත වාත ස්කන්ධ වෙත ආලෝකය පතනය වීමෙන් නිවුන් දේදුනු සැදේ. මෙය සාමාන්‍යයෙන් සිදුවන්නේ විවිධ ප්‍රමාණයේ හා හැඩයේ ජල බිදු සහිත වැසි වළාකුලු තුලදීය.

- නිවුන් දේදුන්නක් සහ ද්විත්ව දේදුන්නක්- ඡායාරුපය අන්තර්ජාලයෙන් -
___________________
අධි සංඛ්‍යාත දේදුනු, පරාවර්තන දේදුනු, පරාවර්තිත දේදුනු, රප්ත දේදුනු, සඳ දේදුනු, මිහිදුම් චාප, දේව කතා තුල ඇති දේදුනු, දේදුනු කොඩි යනාදී ලෙසට තව දුරටත් මෙම ලිපිය ඉදිරියට ගලා යන අතර ඒවා පිළිබදව වැඩි විස්තර අවැසි කෙනෙකුම ඉහත ලිපිය පරිශීලය කරන මෙන් ඉල්ලමි.

3 comments:

  1. https://science.howstuffworks.com/nature/climate-weather/atmospheric/10-rainbow-myths10.htm

    ReplyDelete
  2. බබාට දේදුන්න ගැන කියලා දෙන්න Google කරද්දි one click හම්බවුණ මේ ලිපිය ගොඩාක් වැදගක් වුණා

    ReplyDelete